هنر اشکانیان

هنر اقوام پارت، که در ایران با نام هنر اشکانی شناخته می شود، به دلیل تاثیرگذاری فراوان در شکل گیری هنر ساسانی و تصویرگری دوران اسلامی از اهمیتی خاص برخوردار است. در این نوشتار می توانید با هنر دوران اشکانی آشنا شوید.

 "پارت" عنوان یکی از اقوام ایرانی است که محل استقرار آن در شمال شرقیایران بوده است. نام" پرثوه" برای نخستین بار در کتیبه ی بیستون و نقش رستم آمده است. در زمان هخامنشیان ایالت پارت را "پارنس" می خواندند که یکی از ایالات ساتراپ نشین به شمار می رفته است. عده ای پارت ها را قومی سکایی می دانند در صورتی که زبان آنها گواه ایرانی بودند این قوم است. پارتیان که قومی چادرنشین و بیابانگرد بودند توانستند کمی بیش از پنج سده بر سرزمین ایران حکمرانی کنند.

در بین عناصر موجود در هنر اشکانی، می توان عناصر هلنی و هخامنشی را بازشناخت. به عنوان مثال می توان می توان به پیکره "آفرودیت" ،با سبک و موضوع یونانی، و پیکره ی اسب بالدار و شیر دال ، با سبک و موضوع هخامنشی، بر روی ساغرهای عاجی شهر نسا اشاره کرد.

نقاشی دیواری در زمان اشکانیان توسعه بسیار یافته بود تا آنجا که دانشمندان عقیده داردند که یکنواخنی نقوش برجسته این زمان ممکن است انعکاسی از نفوذ نقاشی در آن باشد. نقاشی دیواری و گچبری رنگی از هنرهای رایج در دوره ی هخامنشی بودند. محتملا اسلوب دیوارنگاری از غرب بود و در این جا با گچبری تلفیق یافته بود. نقاشان پارتی دیوارها و سقفها را با تصاویر مذهبی یا دنیوی می آراستند. اما یک سبک واحد را درنقاشی های پراکنده ی منسوب به این عصر نمی توان یافت. اگر در نظر داشته باشیم که امپراتوری اشکانی هرگز از وحدت فرهنگی کامل برخوردار نشد، گوناگونی سبک، چه در نقاشی و چه در هنرهای دیگر توجیه ناپذیر خواهد بود. در واقع نقاشی های پارتی بیشتر از این جهت حائز اهمیتند که ریشه ی سنت های نقاشی بعد از اسلام را در آن ها می توان یافت.

در بین عناصر موجود در هنر اشکانی، می توان عناصر هلنی و هخامنشی را بازشناخت. به عنوان مثال می توان می توان به پیکره "آفرودیت" ،با سبک و موضوع یونانی، و پیکره ی اسب بالدار و شیر دال ، با سبک و موضوع هخامنشی، بر روی ساغرهای عاجی شهر نسا اشاره کرد.

تمام رخ نمایی، خشکی و صلابت چهره ها و پرداخت به جزئیات جامه ها و جواهرات از خصوصیات هنر اشکانی است. تمام رخ نمایی با نگاهی خیره به سوی مقابل، شگردی برای ابهت بخشیدن هرچه بیشتر به صاحب تمثال بوده است. در تمام نقوش یافته شده از عهد ساسانی تداوم طبیعت گریزی در طرح ها به چشم می خورد و وجه تفاوت عمده با هنر یونان به حساب می آید.

در جنوب شرقی ایران، مشرف به دشت سیستان در کوه خواجه آثاری از نقاشی های دیواری متعلق به زمان اشکانیان پیدا شده است. این نقاشی ها که دیوارهای تالار بزرگ کاخ را تزیین می کرده است، مربوط به سده ی نخستین میلادی است. در این نقوش خدایان که بخشی از پیکر هر یک از آن ها پشت پیکر خدای دیگر قرار گرفته است، همه به صورت تمام رخ نقاشی شده اند . شایان ذکر است که در این دوره بر خلاف دوران گذشته که اشخاص را نیم رخ  نشان می دادن، نقش های تمام رخ در هنر اشکانی ظاهر شد. روی دیوار بالای آن، نقشی از پادشاه و همسر او دیده می شود. شاه در این نقاشی بازویش را به گردن همسرش حلقه زده است. پیرامون پنجره های تالار، افرادی را بر حسب پایه و مقام به تصویر کشیده اند. در این تصاویر مجددا تاثیرات دیگری از هنر یونان به چشم می خورد. این تاثیرات را می توان در تنوع رنگ ها بازشناخت.در مناظر کاخ لباس خدایان، سونانی و یکی از ان ها کلاه خودی بالدار مانند "هرمس"دارد. کلاه در این تصویر دارای سه بال است که نشانی از ورثرغنه می باشد. یکی دیگر از خدایان، زوبین سه سر پوسیدون  را در دست دارد که در این جا جلوه ای از شیوا خدای هندی است. بزرگی هیکل خدایان و نیز چهره های افراد خانواده ی سلطنت همه از هنر هلنی یونانی گرفته شده است و همچنین صورت های نگاشته شده بر سقف نیز به شیوه یونانی هستند.

نقاشی های دیواری مکشوف در مناطق غربی قلمرو اشکانیان، ویژگی های هنر پارتی را به طرز بارزی نشان می دهند. دیوارنگاره های مرسوم به "میترا در نخجیرگاه" در کاوش های شهر باستانی "دورا اُروپوس" در سوریه پیدا شده است که بسیار شرقی تر از نقاشی های کوه خواجه است. طرز نشستن میترا روی اسب، لباس، زین و یزاق اسب، چند گیاه منفرد و نوع حیوانات، خصوصیات ایرانی این طرح را تایید می کند.

در جنوب شرقی ایران، مشرف به دشت سیستان در کوه خواجه آثاری از نقاشی های دیواری متعلق به زمان اشکانیان پیدا شده است. این نقاشی ها که دیوارهای تالار بزرگ کاخ را تزیین می کرده است، مربوط به سده ی نخستین میلادی است. در این نقوش خدایان که بخشی از پیکر هر یک از آن ها پشت پیکر خدای دیگر قرار گرفته است، همه به صورت تمام رخ نقاشی شده اند . شایان ذکر است که در این دوره بر خلاف دوران گذشته که اشخاص را نیم رخ  نشان می دادن، نقش های تمام رخ در هنر اشکانی ظاهر شد.

در نقاشی دیگری ارز دورا اروپوس که به سده ی دوم میلادی تعلق دارد، شکارگر سوار بر اسب به آهوان رمیده تیراندازی می کند و "اروس" در پشت سر او دیده می شود. بر خلاف نقاشی های کوه خواجه، در این نقاشی ها، با موضوعاتی دیرینه در هنرایران چون شکار و جنگ مواجهیم که شاید نمایش جنگ با اهریمن در هیئت حیوانات بوده است و سنتی پایدار در نقاشیایرانی، حتی در دوره های بعد به شمار می رود.

بی تردید نقش مایه های پارتی، پس از تثبیت حکومت بیزانس (اوایل سده ی پنجم میلادی) مرجعی برای رجعت هنرمندان بیزانس به گرایش های شرقی بوده است.

آموزش وپرورش در ایران باستان

ایرانیان از دورترین دوران ها برای آموزش و پرورش اهمیت بسیار قائل می شدند. خرد و دانش و ادب در نزد ایرانیان از پرارزش ترین صفت ها و خصوصیت های یک فرد به شمار می رفت.
آموزش و پرورش در ایران باستان این مفهوم را داشت که یک فرد می بایستی دانش اندوزی نماید و ادب را فراگیرد تا آن که صاحب صفات و کردار نیک گردد و بتواند برای اجتماع عضو مفیدی بشمار رود. این سنت بعدها نیز در دوره های اسلامی گرامی ماند و دستورات قرآن که ضمن آن مقام معلم و دانش گرامی شمرده شده بود، سرمشق مسلمانان و الهام بخش آنان قرار گرفت.

در ایران باستان عوامل اولیه تربیت عبارت بود از طبیعت و وضع جغرافیایی کشور وآرا وعقایدی که اریایی ها با خود آورده وزرتشت آنها را پیراسته و اصلاح کرده بود .وقتی در ایران حکومت مقتدر و متمرکز به وجود آمد دولت نیز از عوامل موثر تربیت گردید.
آموزش و پرورش در ایران باستان

در ایران باستان سه منظور عمده از تربیت طفل داشتند:
1. خدمت به اجتماع وکشور
2. خدمت به خانواده و رفع مسئولیت از پدر و مادر
3. بهبودی حال وبرتری بر دیگران

اولین و ابتدایی ترین محل برای آموزش دانش به طور عام خانه بود و پدر و مادر عهده دار آموزش و پرورش بوده اند ولی به مرور وپا به پای تحولات اجتماعات وتمرکز خانواده ها مکان آموزشی به خانه ی دومی انتقال یافت که می توان آنرا نخستین محل تدریس گروهی یا مکتب خانه به حساب آورد.

با رواج دین زرتشت آتشکده ها برای آموزش مورد استفاده قرارگرفته و مدتها عهده دار این نقش مهم بوده است.البته مدارس ویژه ای برای فنون نظامی مانند مدارس تربیت بدنی با مکانهای سر گشوده و میدانهای وسیع در عهد هخامنشیان وجود داشتند.
اهداف آموزش وپرورش درایران باستان

در ایران باستان منظور عمده ی تربیت این بود که کودک را عضو مفید جامعه بار آورند.این معنا از نیایشی که می کردند استنباط می شود.در یسنا آمده است که (ای اهورامزدابه من فرزندی اعطافرماکه ازعهده ی انجام وظیفه نسبت به خانه ی من ومملکت من برآیدوپادشاه دادگرمرایاری کند.)

منظورازآموزش وپرورش دراین تاریخ طولانی کاملا شبیه نبوده است بلکه تابع اوضاع سیاسی اجتماعی زمان بوده ولی به طورکلی می توان گفت درتمام اعصاراین اهداف درصدراهمیت بوده ند:

1. هدف دینی واخلاقی:ایمان.تزکیه ی نفس.وجدان که تحت تعالیم زرتشت وشعارپندارنیک- کردارنیک -گفتارنیک جامه ی عمل می پوشند.
2. هدف نیرومندی وبهداشتی.جوانمردی .راستی .پاکدلی .پاک تنی وتندرستی.
3. هدف جنگی :نگهداری مرزوبوم.حفظ آرامش ودفاع دربرابر دشمنان
در طی قرون و اعصار متمادی سازمان تعلیم و تربیت یک سان نبوده است و به فراخور زمان امکنه آموزشی اعصار باستان متفاوت بوده اند
4. هدف اقتصادی:تهیه ی نان .رفاه وآسایش مردم.حفظ خانواده وتوسعه ی صنعت وحرفه هایی ازقبیل کشاورزی .آبیاری .دام داری .بازرگانی وپیشه گری.
5. هدف سیاسی:روابط عمومی (امنیت وکشورداری).روابط خارجی (آشتی ودوستی باهمسایگان).
زمان وطول مدت آموزش درایران باستان

برای زمان تحصیل و طول مدت آموزش در ایران باستان  می توان سه مرحله متفاوت قایل شد که به نسبت رشد قوای جسمانی، ذهنی، روحیات و خصایص ملی، اهداف و نیازهای اجتماعی متغیر بوده است .

 مرحله اول، یعنی آموزش خانوادگی که طی آن مهمترین و اساسی ترین شالوده تربیت و آموزش ایجاد می شد و مادر وظیفه سنگینی به عهده داشت.

مرحله دوم، آموزش عمومی بود که از 7 سالگی آغاز و تا 14 و15 سالگی ادامه می یافت.

. مرحله سوم، آموزش اختصاصی بود که با بلوغ و رشد هیجانات در فرد مصادف بود

در این مرحله، استعدادها شناسایی و با توجه به استعداد فرد رشته های تخصصی به او آموزش داده می شد.
سازمان آموزشی ایران باستان

در طی قرون و اعصار متمادی سازمان تعلیم و تربیت یک سان نبوده است و به فراخور زمان امکنه آموزشی اعصار باستان متفاوت بوده اند. لیکن در قسمت اعظم این مدت، خانواده و آتشکده و آموزشگاه درباری به پرورش اطفال و نوجوانان می پرداختند که البته در برخی قرون دبستان و دانشگاه نیز بدان افزوده شده است .

برنامه ی آموزشی در ایران باستان

برنامه ی تعلیم و تربیت در ایران باستان را می توان شامل سه قسمت عمده دانست:

1. پرورش دینی و اخلاقی
2. تربیت بدنی
3. تعلیم خواندن و نوشتن و حساب برای طبقات خاص.

پرورش دینی و اخلاقی: از آن جا که آموزش های اولیه بیشتر جنبه دینی داشت ادیان را می توان نخستین پایگاه آموزش انسانی دانست که در زندگی روزمره نقش آموزش را با قدرت با زندگی فرهنگی مردم می آمیخته است و از آن جا که در اوستا فصل مخصوصی به تربیت کودک ومعلم و روحانی اختصاص یافته بود و در پندنامه بزرگمهر نیز از اهمیت آموزش دینی سخن به میان آمده است و هرکسی را موظف می داند که 3/1 شبانه روز را صرف تربیت دینی نماید، می توان اذعان داشت که در واقع مهم ترین و یا یکی از مهم ترین قسمت های برنامه آموزشی ایران باستان، پرورش دینی و اخلاقی بوده است و این نوع آموزش به واقع رایج ترین و همگانی ترین نوع تعلیم به شمار می رفت که در خانه و آتشکده معمولاً انجام می پذیرفت.

تربیت بدنی و آموزش نظامی: یکی از مهم ترین نوع تعالیم نوجوانان و جوانان را تشکیل می داده است و هدف آن دفاع از سرحدات و لشکرکشی، پرورش روحیه ی سلحشوری و جنگاوری و حفظ وحدت می بود. برای تربیت بدنی سوارکاری، تیراندازی، شکار، چوگان، ژوبین اندازی و شنا را می آموختند.

در ایران باستان منظور عمده ی تربیت این بود که کودک را عضو مفید جامعه بار آورند.این معنا از نیایشی که می کردند استنباط می شود

خواندن و نوشتن و حساب کردن: که معمولاً فقط به عده معدودی آموخته می شد. به مانند فرزندان بزرگان و نجبا و موبدان که معمولاً برای فرمان دهی سپاه وحکم رانی و دادرسی و نگاه داری دفاتر دیوان و حساب و مالیات تربیت می شدند. در واقع می توان اذعان داشت که این مرحله از آموزش فقط ویژه اشراف بوده است. از سوی دگر در این مرحله به تربیت ترجمه کنندگان زبان های ملل مختلف نیز اقدام می شده است. هم چنین مطابق نظر فردوسی، که با منابع تاریخ ایران باستان آشنا بوده است، سخنوری آموختن نیز در این مرحله همواره قسمتی از تربیت شاهزادگان بوده است.
محدودیت های آموزش و پرورش در ایران باستان

علی رغم ویژگی های مثبتی که در روند آموزش و پرورش ایران باستان وجود داشته است متاسفانه این نظام آموزشی از محدودیت ها و یا بهتر است ذکر شود معایبی رنج می برد. بزرگ ترین محدودیت ها و معایب سازمان آموزش ایران باستان را می توان به شکل ذیل دسته بندی نمود:

1. آموزش و پرورش در انحصار طبقه اعیان و اشراف و شاهزادگان بود
2. آموزش یافتگان سعی داشتند دانش و معلومات خویش را از مردم عادی مخفی دارند
3. در آموزش و پرورش القا عقیده و اندیشه حاکم بود که نتیجه اش فرمان برداری مطلق و اطاعت کورکورانه در برابر افراد صاحب قدرت و منصب بود.

مسجد جامع ورامین

مسجد جامع ورامین از جمله مساجد ساخته شده در دوران ایلخانیان در ایران است که بسیاری از ویژگی های شیوه معماری این دوران یعنی آذری را در خود جای داده است.

مسجد مهم‌ترین فضای معماری در سر‌زمین‌های اسلامی است كه علاوه بر كاركرد دینی و مذهبی و معنوی همواره از نقش اجتماعی سیاسی نیز بر‌خوردار بوده است.

اهمیت نقش دینی و اجتماعی مسجد موجب شده است كه معماران و برخی دیگر از هنرمندان در همه دوره‌های تاریخی تلاش خود را در راه خلق فضایی مناسب و شایسته برای نیایش صرف كنند.

تاریخچه مسجد جامع ورامین:

می‌شود گفت مسجد جامع، خلاصه معماری اسلامی است. مسجدهای جامع در تمام دوران طلایی تمدن اسلامی، نشانه‌ای از عظمت و آبادانی یک شهر بوده‌اند.

بهترین معماران و هنرمندان برای ساختن آن‌ها جمع می‌شده‌اند و سنگ تمام می‌گذاشته‌اند. از طرفی مراکز مهم شهر مثل بازار و ساختمان‌های حکومتی در اطرافِ مسجد جامعِ هر شهر تشکیل می‌شد و نبض شهر در اطراف آن تندتر می‌زد.

مسجد جامعِ ورامین یکی از مساجد جامع شاخص ایران است. پس از چندین قرن، هنوز می‌شود اوج هنر معماری ایلخانی را در این مسجد دید. وقتی پا به آن می‌گذاری، کافی است چشمت را باز کنی و با سکوت سنگین آن‌جا کنار بیایی تا از لابه‌لای خرابی‌ها، سیر و سلوکی را آغاز کنی. دیدن کاشی‌کاری‌ها و عبور از ورودی‌ها، ایوان‌ها، حیاط و… تجربه‌ای برایت به جا می‌گذارند که شاید چند سال بعد، تکرار نشدنی باشد.

مسجد جامع ورامین یک بنای چهار ایوانی است. ضلع شمالی که ورودی مسجد است از طریق ایوان‌های شرقی و غربی به ضلع جنوبی که نمازخانه در آن قرار گرفته، می‌رسد. ضلع شرقی هم نقش ورودی – خروجیِ فرعی را داشته. امروز اطراف مسجد خالی است و معلوم نیست در گذشته، معماری اطراف آن چگونه بوده است.

بنای مسجد جامع ورامین در زمان سلطنت سلطان محمد‌ خدا‌بنده آغاز می‌شود.

ساخت مسجد در سال726 تمام شده. در آن سال الجایتو زنده نبود. دوران، دورانِ حکومت ایلخانی دیگر، به نام ابوسعید بهادر بود. اگرچه این ابوسعید بهادرخان از جوانانِ نیک روزگار نبود، اما به هرحال در کتیبة مسجد نام او را ثبت کردند. البته آن کتیبه حالا دیگر وجود ندارد.

بنای مسجد جامع ورامین در زمان سلطنت سلطان محمد‌ خدا‌بنده آغاز می‌شود ساخت مسجد در سال726 تمام شده. در آن سال الجایتو زنده نبود. دوران، دورانِ حکومت ایلخانی دیگر، به نام ابوسعید بهادر بود. اگرچه این ابوسعید بهادرخان از جوانانِ نیک روزگار نبود، اما به هرحال در کتیبة مسجد نام او را ثبت کردند. البته آن کتیبه حالا دیگر وجود ندارد.

مدخل مسجد دروازه‌ای ورودی است كه تشكیل ایوان را می‌دهد كه سرتاسر ضلع شمالی مسجد است و صحن مسجد حیاطی مستطیل شكل است وسط آن حوضی است كه شبیه حوض‌های وسط قلعه‌های مسكونی و رباط‌‌ها است.

ایوان شبستان بلند و زیبای مسجد جامع دارای كتیبه‌هایی ارزشمند است كتیبه‌های سوره جمعه در متن و در حاشیه كتیبه‌های كوفی آن از نمونه‌های خوب كتیبه‌های گچبری این عصر است. انواع طرح‌های اسلیمی و خط‌های عربی، كوفی و فارسی را دارا است.

این مسجد دارای چند كتیبه جالب است اولین كتیبه در سر در صحن مسجد واقع شده است. این كتیبه كاشیكاری بوده. كتیبه سر در حرم یا شبستان اصلی مسجد «یا ایها الذین امنو اذا نودی..» كتیبه بالای محراب و دور تا دور حرم «یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض..» كتیبه‌های بالای سر در ورودی از حرم به شبستان‌های شرقی و غربی ...

اما كاشیكاری مسجد در قسمت‌های زیر دیده می‌شود.

در قسمت سر در اصل مسجد، در زیر قوس اصلی سر در مسجد، همچنین دو ستون تزیینی كه از دو طرف قوس تا بالا و راس آن ادامه پیدا كرده و در سر در حرم نیز زیر قوس نیم گنبد كاشیكاری از پایه قوس تا راس آن از دو طرف به طور كامل و همانند سردر اصلی مسجد وجود دارد.
مسجد جامع ورامین

بالای محراب، تا گوشوارها هیچ كاشیكاری وجود ندارد. در قسمت پایین حرم در كتیبه 3 در ورودی به شبستان‌های شرقی و غربی كه قبلا در مورد آنها صحبت كردیم نیز كاشیكاری زیبایی خودنمایی می‌كند.

شگرف‌ترین گچبری‌های این مسجد در بالا و اطراف محراب مسجد وجود دارد. این گچبری‌ها با نقش‌های اسلیمی گل و بوته به شكل برجسته و كاملا زیبایی ایجاد شده‌اند پیچیدگی این طرح‌ها به قدری است كه انسان به راحتی نمی‌تواند باور كند كه قدرت دست یك هنرمند خالق آن بوده است.

در حال حاضر به دور ساختمان دیواری كشیده شده كه نقش حفاظ را به عهده دارد البته در گذشته این حصار وجود نداشته است. پس از گذشتن از این در دو راه برای ورود به صحن مسجد وجود دارد. یكی از ایوان شمالی و یا همان سردر ایوان شمالی مسجد كه طی دهلیزی به صحن می‌رسد. دیگر از طریق ایوان شرقی كه در وسط این ضلع دارای دری رو به همان سمت (مشرق) است. صحن مربع شكل مسجد مانند یك فضای تقسیم عمل می‌كند به طوری كه فردی كه وارد صحن می‌شود پس از وضو ساختن در حوض وسط صحن می‌تواند محل نشستن خود را در هر یك از چهار ایوان انتخاب كند. محور طولی مسجد جامع ورامین منطبق بر عكس مسیر خیابانی به همین نام است كه به میدان قدیمی شهر منتهی می‌شود. در كنار این میدان كه همگان قدمت آن را تصدیق می‌كنند برج علاالدوله با قدمت هشتصد ساله خودنمایی می‌كند. در انتهای خیابان، نگاه ما به سردر و گنبد مسجد گره می‌خورد و ابهت مسجد حواس انسان را معطوف به خود می‌سازد . اینكه این مسجد دقیقا در محور طولی این معبر واقع شده مسلما اتفاقی نبوده است. به دلیل اینكه ورامین بر یك دشت هموار واقع است در گذشته كه ارتفاع ساختمان‌ها خیلی كمتر بوده گنبد مسجد جامع راهنمای خوبی برای مسافرانی بود كه به سوی این شهر می‌آمدند.

در قسمت سر در اصل مسجد، در زیر قوس اصلی سر در مسجد، همچنین دو ستون تزیینی كه از دو طرف قوس تا بالا و راس آن ادامه پیدا كرده و در سر در حرم نیز زیر قوس نیم گنبد كاشیكاری از پایه قوس تا راس آن از دو طرف به طور كامل و همانند سردر اصلی مسجد وجود دارد.

ایوان‌های شرقی و غربی دارای پنجره‌هایی هستند و باز آنچنان كه در شرح جغرافیای ورامین آوردیم بادهای این ناحیه از شرق به غرب و یا عكس آن می‌وزند. با توجه به اینكه سرعت وزش این بادها، جز در مواردی خاص از حالتی متوسط و نسیم گونه بیشتر نمی‌شود این پنجره‌ها عمود بر جهت وزش باد ایجاد شده اند. ابعاد مناسب این پنجره‌ها و طاق‌های بلند ایوان باعث می‌شود هوا به راحتی از بیرون توسط پنجره‌ها به داخل هدایت شده و پس از تماس باكف ایوان كه فرشی از آجر است و در سایه خنك ایوان قرار گرفته،‌ گرمای خود به كف داده و خنك می‌شود و در فضای مسجد شروع به گردش می‌كند. این عمل از داخل صحن مربع شكل مسجد نیز تكرار می‌شود و تمامی ایوان‌ها دارای هوای خنك و تازه هستند.

به طور كلی به این دلیل كه مساجد جامع تنها در روز مورد استفاده بوده اند، آن هم در روشنترین زمان روز، بیشترین استفاده از نور طبیعی در آنها به كار رفته شده است. در ایوان‌های شرقی و غربی پنجره‌هایی وجود دارد. 11 پنجره در ایوان غربی و 10 پنجره در ایوان شرقی مسجد تعبیه شده است.
مسجد جامع ورامین

از جمله مصالح به كار رفته در ساختمان مسجد جامع ورامین، آجر و ملات و ساروج است:

آجر: آجر از مصالح با ارزش دوره مغول و تیموری بوده است. این نوع آجرها از گل رس معمولی تهیه می‌شده‌اند و نكته حایز اهمیت استفاده از مصالح محلی در این دوره و در مسجد جامع ورامین است. ابعاد این آجرها cm5/4 در 22 در 22 است.

ملات ساروج: ساروج ملاتی است كندگیر و تشكیل شده از 10 پیمانه گرد آهك شكفته + هفت پیمانه خاكستر الكی + یك پیمانه خاك رس + یك پیمانه ماسه بادی + سه تا پنج كیلوگرم لویی (در هر مترمكعب ملات ساروج) + آب.

با ورز دادن و كوبیدن مخلوط ساخته می‌شد. مخلوط كردن لویی(گل جگن) برای آن بود كه ملات پس از به مصرف رسیدن، هنگام گرفتن جمع نشود و نتركد.

در مناطق مختلف بعضی از مواد كه نقش تقویت كننده را ایفا می‌كنند با توجه به دسترسی آن، به آن ملات اضافه و بعضی از مواد كمیاب از آن حذف می‌شده است. در ملات ساروج مسجد جامع از وجود شیره انگور و تخم پرندگان صحبت به میان آمده است. حال آنكه در قرن هشتم، ورامین دارای باغ‌های انگور فراوان بوده كه این محصول را به راحتی در اختیار معماری قرار داده است. همچنین تهیه هزاران تخم پرنده از پرندگان مهاجری كه در اطراف كویر سیاه كوه و مسیر رودخانه شور نجف آباد و دیر كویر تا قصر بهرام وجود داشته اند، كار مشكلی نبوده است.

سیر هنر گچبری ایران

شاید نخستین نمونه های استفاده از گچ را بتوان در تمدن عیلامی یافت اما استفاده از مصالح گچ به عنوان موادی جهت تزیین از دوران اشکانی در هنر ایرانی نمود پیدا کرد.
سفیدکاری با گچ که در دوره اشکانیان تکامل یافت نخست پوشش دیواره های خشتی بود به منظور آنکه این دیوارها را از آسیب رطوبت محفوظ بدارد. اما در همان حال خاصیت تزیینی نیز داشت، زیرا از زشتی دیوارهای گلی می کاست و خاصه در زینت دیوارهای آجری و سنگی معمول در دوران بعد یعنی دوره ساسانی نیز بسیار موثر و مفید بود. از دلایل دیگر رواج گچکاری در هنرهای وابسته به معماری ایرانی آن بود که گچ کاری ارزان و کار با آن بسیار ساده بود و ار طرفی در مصرف وقت، انرژی و هزینه نیز صرفه جویی می شد به همین دلیل در دورانی که معماری ایرانی شیوه پارتی را دنبال می کرد ( یعنی دوران اشکانی و ساسانی) استفاده از تزئینات گچ بری در داخل و خارج بناها بسیار رواج یافت و این سنت بر خلاف سنت دوران پیشین و شیوه پارسی( شیوه معماری دوران ماد و هخامنشی) بود که از حجاری و نقش برجسته و یا آجر لعابدار برای تزیین بنا استفاده می کردند.

طرح های ظریف و سایه روشن های دقیق بوجود آمده در هنر گچ کاری بسیار مورد توجه ایرانیان قرار گرفت به طوری که بعد از گرویدن به اسلام نیز در دوران سلجوقی( شیوه رازی) و ایلخانی و تیموری( شیوه آذری) نیز استفاده از هنر گچ کاری همچنان از سر گرفته شد و به عنوان نمونه محراب الجایتو در مسجد جامع اصفهان ، اوج گچ بری دوران ایران اسلامی لقب گرفته است.

به عقیده پرفسور پوپ: ایرانیان سبک و فنون گچبری را به چنان ظرافت و تنوعی رساندند که هیچ ملت دیگری در استعمال این ماده با ایشان برابری نمی کند.
سیر هنر گچبری ایران

تنها ایرانیان بودند که گچبری را به پایه یکی از هنرهای زیبا رساندند و گچبری مشبک را به شکل ساده آن افزودند. شاید مشهورترین نمونه گچبری مشبک را بتوان در طبقه ششم عالی قاپو واقع در میدان نقش جهان یافت. همان که تالار نوازندگان نام گرفته و هنرمند ایرانی توانسته با بکار گیری صحیح و دقیق و ظریف گچبری مشبک ، نوعی اتاق آکوستیک برای موسیقی ایجاد کند.

در همان دوران قبل اسلام نیز هنر گچبری دارای زیبایی افسون کننده ای بوده است . طرح های گوناگون و پیچیده ای که اغلب به رنگهای متنوع درخشانی آراسته می شد در آن زمان ها در چشم بیننده منظره باشکوهی بود. البته ویرانه های از هم گسیخته که از کاخ های گچبری شده دوره ساسانی و اوایل دوران اسلامی به جای مانده است، آن جلال و شکوه اصلی را نمی تواند نشان دهد.

در دوران بعدی یعنی دوران ساسانی هرچند تاثیرات هنر یونانی ، رومی و بیزانسی شدت یافت و به تبع آن باید دیدگاه های واقع گرا افزایش می یافت ، اما این واقع گرایی تنها در موضوعات هنری نمود یافت نه در شکل اجرای آثار. توضیح آنکه در هنر ساسانی اعم از گچبری و نقش برجسته ، موضوع ممکن است واقعیت تاریخی و ثبت یک رویداد مهم باشد اما در پرداخت تناسبات و تزئینات هم چنان دیدگا های نمادگرا حفظ شده اند.

تجربه هایی که از تزیین ظرف های سفالی حاصل شده بود به استادان گچبری بسیار کمک کرد. این ظرف ها فایده عملی داشت و برای سرد کردن آب در تابستان به کار می رفت، ولی ضمنا تجملی نیز بود و خانواده های ثروتمند روی آن ها را به انواع طرح ها از کنده کاری و نقش برجسته می آراستند. طراحان از تجربه ای که در تکامل این هنر ، یعنی تزیین با ماده ساده واحد، آموخته بودند برای پیش رفت گچبری در معماری استفاده کردند.
سیر هنر گچبری ایران

بیشتر نقوش بکار رفته در هنر گچبری جنبه تزیینی و کاملا تجریدی دارد و حالت واقگرایی در آنها به ندرت به چشم می خورد. در گچبری های دوران ساسانی نقوش حیوانی که به روش خاص، دقیق و اعجاب برانگیزی دارای نمودهایی از خلاصه نگاری است ، می توان اشکال گراز، طاووس و غزال را مشاهده کرد و به همارت استاد گچبر پی برد و از طفی رد پای هنر سنگ تراشی و تجربیات حاصله از آن را نیز در این نقوش مشاهده کرد.

استفاده از مجسمه انسانی به صورت گچبری در هنر پیش از اسلام خاصه در دوران اشکانی قابل مشاهده است. در دوران اشکانی از مسمه سر انسان در تزیینات معماری استفاده می شد که بیشترین آنها را می توان در قصرهای سنگی واقع در هترا دید که از این نقش در تزیینات طاقها استفاده شده است و طرز به کار بردن آنها در ادوار بعد ، در سبک معماری رومیایی و گوتی فرانسه، مورد تقلید قرار گرفت. این اشکال در ابتدا فقط تمثیلی بود. نیم تنه هایی در منطقه کیش بدست آمده ( شهری در بین النهرین) که تاج هایی به سر دارند که از آن می توان مقام سلطنتی آنها را معلوم ساخت. اما در همین نقوش نیز هیچ گونه عنصر شبیه سازی در چهره بکار نرفته و مهم شناخته نشده است. شاه در اینجا تنها مظهر قدرت، شخصیت و مجری وظایف مقدس است و شخص معینی نیست.
سیر هنر گچبری ایران

در دوران بعدی یعنی دوران ساسانی هرچند تاثیرات هنر یونانی ، رومی و بیزانسی شدت یافت و به تبع آن باید دیدگاه های واقع گرا افزایش می یافت ، اما این واقع گرایی تنها در موضوعات هنری نمود یافت نه در شکل اجرای آثار. توضیح آنکه در هنر ساسانی اعم از گچبری و نقش برجسته ، موضوع ممکن است واقعیت تاریخی و ثبت یک رویداد مهم باشد اما در پرداخت تناسبات و تزئینات هم چنان دیدگا های نمادگرا حفظ شده اند.

متاسفانه به دلیل منع هنر پیکره سازی در دوران اسلامی اگرچه هنر گچبری نابود نشد اما بسیار تضعیف شد و از ترقی بازماند. بسیاری از آثار گچبری دوران ساسانی شکسته و خورد شد و از نظر هنر پیکره تراشی و پیکره سازی پست و زشت جلوه نمود.
سیر هنر گچبری ایران

تنها چیزی که از هنر گچبری زنده ماند را می توان در درون کاخها جست. هنر گچبری به صورت لاینقطع در تزیینات کاخ های ایرانی از دوران ساسانی تا دوران معاصر پی گرفته شد . ردیف طاقچه های گود ، مانند آنچه در قصرهای خلفا در سامره دیده می شود، و نقوش گچبری دیوارها، مانند آنچه روس ها در قصرهای سلجوقی ترمذ یافته اند، یا در حفاری هایی که از طرف موزه متروپلیتن در نیشابور به عمل آمده همه نشان از تزئیناتی تجریدی و ساده ام نشانه کمال و زیبایی هنر در این ادوار دارد.

هنر گچبری دوران اسلامی توانست راه خود را با تکیه بر نقوش انتزاعی و هندسی در هنر اسلامی نیز باز کند به طوری که نمونه های بی نظیر هنر گچبری اسلامی را می توان در مساجد خاصه درمحراب ها به خوبی مشاهده کرد. به عنوان نمونه محراب مسجد بزرگ شیراز، مسجد جامع بسطام و مسجد میدان ساوه نمونه هایی از عالی ترین هنر گچبری اسلامی را در خود جای داده اند.

مناره و مسجد برسیان

مناره برسیان در روستای برسیان بر ساحل شمالی زاینده رود و در شرق اصفهان قرار گرفته، یکی از قدیمی ترین مناره های ایران است که در میان مناره های اصفهان كه دارای تاریخ هستند سومین مناره قدیمی به حساب می آید. تاریخ ساخت مناره سال 491 ه.ق می باشد.
این مناره ی ستونی مدور، بدون سکو یا پایه بوده با آجر و ملات گچ ساخته شده است. قطر مناره در سطح زمین 75/5 متر و ارتفاع آن 55/34 متر است و پلكان مارپیچ مناره از داخل مسجدی شروع می شود كه بعدها ساخته شده است.

مناره برسیان فاقد كاشیكاری است و تزئینات آجری آن که نقوشی به شكل لوزی نزدیک به مربع هستند به هزارباف معروف است.
مناره و مسجد برسیان

بسیاری از کارشناسان این مناره را از بهترین نمونه های صنعت آجر چینی دوران سلجوقی در قرن پنجم می دانند.

مسجد جامع برسیان و مناره زیبای آن در روستای برسیان در شرق اصفهان یک نمونه کامل و زیبا از معماری عصر سلجوقی است. محراب آن انصافا کم ازمحراب مشهور الجایتو در مسجد جامع اصفهان نیست. گچبری ها و کنده کاریهای روی آجر و ظرافت آنها غوغایی است. مگر می شود جز ایمان خلوص و ذوق سرشار، خالق این همه عظمت باشد؟ در کنار این مسجد مناره ای است به ارتفاع حدود 36 متر، که این مناره دومین و یا چهارمین مناره ای است که در ایران بنا شده است. تاریخ ساخت این مناره، سال 491 هجری قمری است، یعنی چیزی نزدیک به هزار سال پیش این مناره ساخته شده است.

امروز پاره ای از کشورها به دنبال دست و پا کردن آثار تاریخی هستند، آثاری که تاریخ و قدمت آنها به زحمت به قرن می رسد. در این صورت جا دارد وقتی این تاریخهای کهن را بر سر در مسجد و کتیبه ها می بینیم، قدری سر در جیب تفکر فرو بریم که ما برای حفظ این همه افتخار چه کرده ایم و چه می کنیم ؟

در مقابل درب ورودی مسجد تابلویی رنگ و رو رفته و پوسیده توسط میراث فرهنگی نصب شده است که باز تشکر دارد، چرا که بناهای دیگری که به آن اشاره خواهیم کرد حتی این تابلو را ندارد. در کنار این مسجد و درست دیوار به دیوار آن، ساختمان رباط نادری است که آن هم به حال خود رها شده است. قسمتهایی از مسجد به طور جزئی توسط میراث مرمت شده است، اما تردیدی نیست که اگر قرار باشد این بنا احیا شود، نیاز به یک امکان مالی قوی و مدیریتی آگاه و دلسوز دارد.

پدر باستان شناسی ایران

یکی از سرسخت‌ترین مدافعان منظم‌کردن فعالیت‌های مربوط به باستان‌شناسی
دکتر عزت الله نگهبان که به او لقب پدر باستانشناسی ایران را داده اند، عمر خود را صرف دستیابی به گنجینه عظیم فرهنگ اکن ایرانی و معرفی آن به جهان نمود.
دکتر عزت الله نگهبان باستان شناس و استاد باستان شناسی در دانشگاه تهران بود. برخی او را پدر باستان شناسی ایران نامیده اند. او روزگار درازی را در ایران به تربیت دانشجو، کشف حوزه های جدید فعالیت های باستان شناسی، نجات بخشی محوطه های تاریخی و کوششی خستگی ناپذیر برای ارتقای این حرفه اختصاص داده است. سال ها با قاچاقچیان اشیای عتیقه و حفاران غیرمجاز جنگید. "عزت الله نگهبان" که به شهادت بسیاری از همکارانش تحولی شگرف در پیشرفت رشته باستان شناسی ایران به وجود آورد، در سال 1305 خورشیدی در اهواز به دنیا آمد.

تحصیلات خود را در دبستان جمشید جم و دبیرستان فیروز بهرام و مدرسه فنی آلمانی در تهران به پایان برد.

او در سال 1328 در رشته باستان‌شناسی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. در سال 1329، وارد مؤسسه شرق‌شناسیدانشگاه شیکاگو شد و در مدت چهارسال مدرک فوق لیسانس این دانشکده را از آن خود کرد. طی این سال‌ها با راهنمایی رونالد مک‌کان به بررسی سیر سفال نخودی‌رنگ در منطقه خوزستان پرداخت و اطلاعات بسیاری در این زمینه جمع‌آوری کرد که حاصل آن را در نهایت در رساله خود تدوین کرد.

مهم‌ترین سهم دکتر نگهبان در پیشبرد باستان‌شناسی ایران، ایجاد کارگاه دایمی در دشت قزوین برای فعالیت‌هایباستان‌شناختی دانشگاه تهران و تربیت دانشجو در این کارگاه است. او با پشتکار فراوان و روحیه خستگی‌ناپذیر، موفق به کسب مجوز و بودجه لازم برای تعمیر کاروانسرای مخروبه محمدآباد خره شد. این مکان منحصر به فرد به کانونی برای پژوهش‌های مستمر و درازمدت باستان‌شناختی دانشگاه تهران تبدیل شد که در آن دانشجویان با شرکت در انواع فعالیت‌های میدانی برای پیشبرد اهداف باستان‌شناسی در ایران تربیت می‌شدند.

دکتر نگهبان، یکی از سرسخت‌ترین مدافعان منظم‌کردن فعالیت‌های مربوط به باستان‌شناسی بوده‌است. نگهبان در پنجمین کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران در سال 1347، مقاله‌ای ارائه داد و در آن ماده‌ای پیشنهاد کرد که بر اساس آن خرید و فروش اشیای باستانی به صورت غیرمجاز و از طریق قاچاق ممنوع اعلام شود و کنگره را ملزم به صدور قانونی در این زمینه کرد. وی با ارائه این مقاله، نقش اساسی در تصویب قطعنامه محکوم‌کردن قاچاق و فروش اشیای عتیقه داشت.

عزت الله نگهبان، بیشترین میزان طلا را در حفاری‌های باستان‌شناسی ایران بدست آورده‌است و کاوش‌های وی در قالب مقاله، گزارش و کتاب، همواره مورد توجه باستان‌شناسان بوده‌است.

فعالیت‌های باستان‌شناسی دکتر نگهبان باعث شده‌است تا به وی لقب پدر باستان‌شناسی ایران داده شود.

جوانه زدن عشق به باستان شناسی در دل کودک مدرسه جمشید جم حکایت شیرینی دارد: " برنامه دوره مهندسی از این قرار بود که ابتدا شش سال در دوره دبیرستان و سپس سه سال در دوره دانشکده تحصیل کرده و با گذراندن این دوره ها، شاگردان دیپلم درجه مهندسی دریافت می کردند. با شوق و علاقه فراوان، سال اول دبیرستان را گذراندم. متاسفانه در تابستان همین سال از طرف وزارت معارف اعلام شد که مدارس خارجی در تهران بر اساس تصمیم دولت بسته خواهد شد و شاگردان این مدرسه مکلف هستند برای ادامه تحصیل در مدارس ملی و دولتی که بر اساس برنامه وزارت فرهنگ تدریس می کنند نام نویسی کنند.

در این وقت چون در مدرسه صنعتی برنامه مهندسی مانند گذشته وجود نداشت، تصمیم گرفتم برای ادامه تحصیلات خود در دبیرستان فیروز بهرام به تحصیل بپردازم. مدرسه آلمانی در خیابان قوام السلطنه و در مقابل کتابخانه ملی و موزه ایران باستان در محل هنر سرای فعلی قرار داشت. ساختمان جدیدالاحداث موزه ایران باستان و کتابخانه ملی در تهران آن زمان بسیار جلب توجه می کرد. در ضمن تحصیل در مدرسه آلمانی هرگاه که فرصتی پیش می آمد برای دیدن موزه ایران باستان می رفتم. در آن زمان کار ساختمان موزه به اتمام رسیده بود و در سالن های موزه، کارکنان اغلب به تنظیم قفسه ها می پرداختند. به خصوص ظهرها که مدرسه برای مدت دو ساعت تعطیل بود بیشتر اوقات به دیدن موزه می رفتم. این دیدارهای مکرر از موزه ایران باستان به ویژه در آن هنگام که توام با تکمیل و تنظیم نمایشگاه و قفسه ها بود به تدریج مرا سخت به آثارباستانی و تاریخ گذشته ایران که در آن هنگام موضوع روز بود علاقه مند کرد. پس از آن که در دبیرستان فیروز بهرام به ادامه تحصیل پرداختم با وجودی که امکان نداشت مانند گذشته گاه و بی گاه از موزه دیدن کنم ولی چون فاصله دبیرستان تا موزه چندان زیاد نبود باز هم، هر چند وقت یک بار برای دیدن موزه می رفتم. در سال های آخر دبیرستان تحت تاثیر احساسات ملی و میهنی نسبت به روشن کردن گذشته پر افتخار ایران و تاریخ درخشان آن فعالیت های دامنه داری در کشور در جریان بود و دانش های وابسته و مربوط به ایران شناسی و فرهنگ و تمدن باستانی ایران بسیار مورد توجه قرار گرفت. نگارنده نیز با سابقه و علاقه ای که در ضمن دیدارهای مکرر از موزه ایران باستان نسبت به آثار گذشته داشتم پس از اخذ دیپلم دبیرستان تصمیم گرفتم در رشته باستان شناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل نام نویسی کنم."

عزت الله نگهبان، بیشترین میزان طلا را در حفاری‌های باستان‌شناسی ایران بدست ورده‌است و کاوش‌های وی در قالب مقاله، گزارش و کتاب، همواره مورد توجه باستان‌شناسان بوده‌است.فعالیت‌های باستان‌شناسی دکتر نگهبان باعث شده‌است تا به وی لقب پدرباستان‌شناسی ایران داده شود.

"دکتر عزت الله نگهبان" در 1336 موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران را بنیاد گذاشت و تا 1356 عهده دار ریاست آن بود. در 1354 به ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران منصوب شد و تا سال بازنشستگی خود در 1357 در این سمت باقی ماند.

در کتاب"مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران" به قلم خود او نیز آمده است: "برای نگارنده جای بسی تعجب و تاسف بود که بعضی از این دلالان آثار عتیقه مانند ایوب رب النوع و یا آقای کهن پس از چند بار مراجعه به دفتر کار من به روشنی و صراحت درباره ارتباط و دوستی و شرکت خود با بعضی افراد ذی نفوذ مملکتی و خاندان سلطنتی مانند برادر، خواهر یا خواهرزاده شاه مثل شهرام صحبت می کردند. احتمالا نظرشان این بود که اهمیت و موقعیت مهم خود را به رخ بکشند و نگارنده را تحت تاثیر قرار داده و یا احتمالا تهدید کنند. آگاهی از این اطلاعات که در واقع فساد ریشه دار را در اجتماع ایران روشن می کرد برای من بسیار موجب تاسف بود."

عزت الله نگهبان در تاریخ 16 بهمن 1387 پس از مدت ها بیماری در آمریکا درگذشت.

زیورآلات در ایران باستان

زیورآلات ایران باستان امروز در نقاط بسیاری از دنیا چشم بینندگان را خیره می کند اما شما چقدر از تاریخچه آنها خبر دارید.

آثار هنری بسیار ارزشمند و گرانبهائی كه امروزه موزه های معتبر داخلی و خارجی و مجموعه های خصوصی كلكسیونر های معروف دنیا را در سراسر جهان زینت بخشیده است، بیان گر این حقیقت می باشد كه طلاسازان و جواهرسازان ایرانی در ادوار مختلف تاریخی چه پیش از اسلام و چه بعد از آن در ساختن اشیاء تزئینی و زیور آلات گرانبها، از مهارت خارق العاده ای برخوردار بوده اند و امروزه هر بیننده ای كه آنها را در موزه های معروف بین المللی مشاهده می نماید، خلاقیت و توانمندی حیرت برانگیز سازندگان ایرانی این اشیاء را تحسین می كند. مجسمه مشهور بز بال دار، جام طلای افسانه زندگی، جام طلای مارلیك و ده ها اثر تاریخی دیگر اصیل ترین اسناد تاریخ فرهنگی و هنری صنعت گران ایرانی در گذرگاه زمان و كارنامه درخشان پیشینیان ما به شمار می روند.

انسان کهن در ابتدا برای زینت و آراستگی خود از نشانه هایی كه از طبیعت الگو برداری كرده بود كمك می گرفت. اعتقاد بر این است كه در ابتدا مردان خود را می آراستند و با رنگ كردن بدن و یا مجروح كردن خود به شكل های متفاوت جلب توجه می كردند. مجروح كردن بدن در مردان برای تزیین یك امر عادی بوده و گاهی میزان جراحت ها باعث مرگ می شده است. شكافتن پوست و رنگ كردن آن، خالكوبی و... هنوز هم در بین مردان رایج تر از زنان است.

با پیدایش زیورهای فلزی و به كارگیری طلا، نقره و سنگ های قیمتی، این زیورها بیشتر در ساخت گردنبندها و تاج های سلطنتی، دستبند ها، ادوات جنگی پادشاهان، لباس ها و نیم تاج های زنانه برای بزرگان مورد استفاده قرار گرفت

لباس در ابتدا برای تزیین استفاده می شد، به جای نقوشی كه برای یك عمر بر بدن نقش بسته بود با استفاده از تن پوش های رنگی، تنوع پیدا كرده و شكل های متفاوتی به آن می دادند.

در بین آراستنی ها هر چه اهمیت پیدا می كرد شكلی به آن داده شده و در قسمت های مختلف بدن مورد استفاده قرار می گرفت. از استخوان حیواناتی كه صید می شدند و تأمین كننده غذا بودند تا گیاهان و سنگ ها و... در تزیین بدن استفاده می شد.

تحقیقات باستان شناسی حاكی از آن است كه نخستین زیورهای مورد استفاده بشر دندان ها و پنجه های حیواناتی بوده كه صید می كرده است. این قطعه های كشف شده با یك رشته لیف طبیعی به هم متصل می شدند و تشكیل مجموعه ای بدیع را می دادند كه بسیار زیبا جلوه می كردند.

قدیمی ترین زیورآلاتی كه توسط انسان مورد استفاده قرار می گرفته صدفهایی است كه به صورت مصنوعی در آنها سوراخ هایی ایجاد شده است و در غارواقع در شرق مراكش یافت شده است. تاریخ دقیق این صدف ها هنوز مشخص نیست؛ اما به گفته باستان شناسان این صدف های سوراخ شده احتمالا مربوط به 110 هزار سال قبل است.

پیش از این قدیمی ترین زیورآلات انسان كه به دست آمده بود 82 هزار سال قدمت داشته است. این در حالی است كه قدیمی ترین زیورآلاتی كه تاریخ دقیق آنها تعیین شده است مربوط به 41 صدف سوراخ شده با قدمت 72 هزار سال هستند.

هزاران سال زندگی با سنگ و شكل دادن قطعات سنگی به انسان آموخته بود مقاومت سنگها متفاوت است. شاید سرسختی در انواع سنگ ها بیشتر توجه انسان را به خود جلب می كرد و به دلیل این نگرش انسان به طبیعت، همراه داشتن این قطعات سرسخت را یاوری برای مقاومت خود در برابر ناملایمات طبیعت می دانست. با شناخت تفاوت در مقاومت و پایداری و حرارت دادن این قطعات فلزات كشف شدند و در این میان شناخت فلزات كمك بزرگی برای تغییر رویه زندگی بشر داشت.

با پیدایش زیورهای فلزی و به كارگیری طلا، نقره و سنگ های قیمتی، این زیورها بیشتر در ساخت گردنبندها و تاج های سلطنتی، دستبند ها، ادوات جنگی پادشاهان، لباس ها و نیم تاج های زنانه برای بزرگان مورد استفاده قرار گرفت.

فرهنگ و تمدن ماد را می توان پیشگام سبك های هنری دانست، با تشكیل امپراطوری هخامنشی، روند نزدیكی فرهنگ ها و تمدن های شرق باستان به نقطه عطف خود رسید

همانند روزگار معاصر طلا، جواهرات و زیورآلات مختلف در روزگاران گذشته بیشتر به منظور كسب حیثیت و اعتبار اجتماعی، ارضای نیازهای روحی و غریزی، تزیین اندام های مختلف بدن و انجام مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می گرفته است.

از بررسی نقاشی هایی كه قدمت آنها به ده ها هزار سال قبل می رسد و انسان های نخستین بر روی دیوارهای غارها ترسیم كرده اند معلوم می شود كه آنها زیورآلات را به كار می برده اند، زیرا در این نقاشی ها افراد با اشیائی مانند گردنبند و دستبند آراسته شده اند.

در ایران باستان لباس یک ایرانی متشخص، مزیّن به گردن بند و بازوبند بوده و فرد، دشنه ای نیز در زیر لباس به همراه داشته است. مردها گردن بندی برگردن داشتند که عموماً از جنس فلز بوده است. دست بندهایی نیز استفاده می شد، مثلاً با نقش دو شیر در حال بلعیدن دو قوچ، یا دو پرنده شکاری اما ساخت زیورآلات در ایران از دوره مادها و از هزاره دوم پیش از میلاد مرسوم و متداول بوده است.
زیور آلات در ایران باستان

جام طلای مارلیك

فرهنگ و تمدن ماد را می توان پیشگام سبك های هنری دانست، با تشكیل امپراطوری هخامنشی، روند نزدیكی فرهنگ ها و تمدن های شرق باستان به نقطه عطف خود رسید. هنر فلزكاری ماد و هخامنشی، به دلیل پیوستگی فرهنگی، به صورت دقیق قابل تفكیك نیست. شكوفایی و توسعه اقتصادی، سیاسی به خصوص در دوران هخامنشی، به خلق آثار بسیار با ارزش هنری در تمامی زمینه ها به خصوص در فلزكاری انجامید كه نمونه های شاخص آن، از تخت جمشید، پاسارگاد، شوش و همدان، به دست آمده است.
دستبند طلای هخامنشی

همچنین باید اشاره كرد كه در دوره هخامنشیان برای اولین بار در جهان سكه طلا توسط داریوش كبیر در ایران ضرب گردید كه به آن داریك گفته می شود. تا آن دوره در دنیای آن روز هنوز سكه های طلا ضرب نشده بود. سكه های رایج از مس، مفرغ و نقره بود و پس از داریوش در كشورهای دیگر هم سكه ی طلا ضرب شده است.
زیور آلات در ایران باستان

سكه هخامنشی داریك

در عصر ساسانیان نیز مصرف طلا در ایران فراوان بود. براساس نوشته های مورخین سرشناسی نظیر ویل دورانت، گیرشمن، شاردن و دیگران، در ادوار مختلف تاریخی فعالیت های تولیدی وبازرگانی مصنوعات طلا و جواهر و سنگ ها و مواد طبیعی قیمتی رونق فراوانی داشته است و طبقه اشراف و ثروت مندان جامعه عموما از وسایل و اشیاء زینتی گرانبهائی كه از طلا وجواهرات ساخته شده بود استفاده می كردند. از شكوه و عظمت دست ساخته های هنری ایرانیان در روزگاران هخامنشی و ساسانی هرچه گفته شود كم است.

پادشاهان این سلسله نظیر هرمز اول، خسرو دوم چنان به ساخت زیور آلات اشرافی و به ویژه تاج و تخت پادشاهی توجه داشتند كه حیرت مورخین را برانگیخته است. تئوفیلاكتوس مورخ بیزانسی و ثعالبی مورخ عرب در وصف تاج و تخت پادشاهان مذكور مطالبی نگاشته اند و اعتراف كرده اند كه طلا و جواهر سازان ایرانی در عصر خود همواره شهره آفاق بوده اند.

«گذشت»یک هنر فراموش شده

گذشت ممكن است كاری بزرگ و الهی باشد اما هیچ كس تا به حال نگفته است كه این كار، كاری آسان است زمانی كه شخصی قلب شما را می شكند برایتان خیلی سخت است تا كینه و یا غصه ای كه از او در دل شما نشسته است، از ذهن و قلب خود خارج كنید. اما ثابت شده در حالی كه بخشیدن افراد كاری ممكن است ولی به هیچ عنوان دور از ذهن نیست و در عین حال برای سلامتی ذهن و جسم مفید و مؤثر خواهد بود.

دكتر فردریك لاسكین نویسنده «به خاطر خدا ببخشید» می گوید: افرادی كه به راحتی مردم را می بخشند به دلیل كارهای نادرست و ناراحت كننده افرادی هستند كه نسبت به سایر افراد كمتر دچار افسردگی می شوند و همچنین غضب و استرس از آنها دور است و همچنین بسیار امیدوار هستند و كمتر سیستم ایمنی بدن خود را تحریك كرده و مسلماً آرامش بیشتری نخواهند داشت.در اینجا به شما گفته می شود كه در مواقع عصبانیت چگونه به خود آرامش دهید و تا حدودی تمدد اعصاب پیدا كنید.

●خود را آرام كنید:
عصبانیت خود را كنترل كنید، یكی از ساده ترین روش های مدیریت استرس را به كار ببرید: چند نفس عمیق بكشید و در مورد چیزی فكر كنید كه به شما یك احساس خوب و زیبا را می دهد به عنوان مثال یك صحنه زیبا از یك منظره یا به كسی كه شما عاشقانه دوستش دارید.

●منتظر نباشید كه از شما عذرخواهی كنند:
اغلب اوقات شخصی كه شما را آزرده است هیچ قصدی ندارد تا برای عذرخواهی نزد شما بیاید.

●بیش از حد خود را با مشكل درگیر نكنید:
به جای اینكه روی مشكل و ناراحتی پیش آمده تمركز كنید یاد بگیرید عشق را جست وجو كنید و زیبایی ها و مهربانی های اطراف خود را ببینید زیرا كسی كه در حق شما بدی كرده است حتماً روزی در جایی دیگر به شما محبت كرده است سعی كنید بیشتر آنها را به خاطر بیاورید.

●سعی كنید مسأله را از نقطه نظر و دیدگاه او ببینید:
اگر شما تصور كنید كه جای او هستید ممكن است متوجه شوید آن شخص تمام این كارها و واكنش ها را به دلیل عصبانیت، خشم، و یا حتی عشق انجام داده است و سپس سعی كنید نامه ای از طرف شخصی كه شما را آزرده است به خودتان بنویسید و تمام نقطه نظرهایی را كه احساس می كنید ممكن است وجود داشته باشد، یادآور شوید.

●مزایای بخشش و بخشیدن را یاد بگیرید:
تحقیقات نشان داده است افرادی كه بقیه را می بخشند انرژی بیشتری دارند، دارای اشتهای خوبی هستند و دچار اختلالات خواب نمی شوند.

●فراموش نكنید كه خودتان را نیز ببخشید:
در بعضی از افراد بخشیدن خودشان بزرگ ترین و سخت ترین معضل است یاد بگیرید خودتان را نیز به دلیل كارهای خطایی كه انجام داده اید سرزنش نكنید و خودتان را نیز ببخشید.

هنر جلد سازی

هنگامی که کتاب و کتاب آرایی رایج گشت، ضرورت مجلد ساختن کتب و تزیین جلد با هنر نقاشی نیز پیش آمد و هنری به نام جلدسازی زاده شد. این مقاله به سیر تاریج این هنر در ایران می پردازد.

 هنر جلدسازی از هنرهایی است که در ایران پیشینه ای دیرینه دارد. در ایرانباستان، برای حفظ اوراق پوستی و یا "توز" و یا "دیبه" از محفظه هایی استفاده می شده است. این محفظه ها از آهن و یا مفرغ بود و بعدها آن را از زر و سیم هم ساخته اند و روی این محفظه ها ، بنا به اهمیت کتاب، با گوهر آراسته می شد. بعدها با پیشرفت کار دباغی پوست، توانستند " پارشمن" (=منسوب به پرگامون در آسیای صغیر) بسازند. در دباغی پوست پیشرفت تا بدانجا حاصل شد که از پوست بز و بز کوهی کاغذهایی به مراتب لطیف تر از کاغذهای امروزی تهیه می کردند. سپس اوراق را شیرازه می بستند. پس از رواج شیرازه و " تدوین" اوراق ، کتاب به صورت کنونی در آمد و در این زمان است که برای حفاظت اوراق مدون ، به هر یک از کتابها محفظه هایی از چرم و چوب و فلز اختصاص یافت و چون محفظه هایی چوبی و فلزی در معرض تباهی بودند، محفظه های چرمین رواج یافت که هم از نظر وزن سبک و هم مقاومت آن بیشتر است و ساختن آن نیز آسانتر .

با سابقه ای که برای گوهرنشانی محفظه ها وجود داشت ، در گوهر نشانی و تزیین جلدهای چرمین نیز ذوق و سلیقه به کار می بردند و کتابهای گوهر نشان ایران باستان، در تاریخ یاد شده است. از آن جمله درباره " افشین" ، سردار مشهور عهد عباسی  ، گفته اند که در خانه اش کتاب هایی آراسته به گوهرها و سنگ های زینتی یافته می شده است.

زمان ساسانیان گذشته از جلدهای پوست چرمین، جلدهای زری هم متداول بوده است. در دوره اسلامی ساده ترین انواع جلد و قدیمی ترین آن جلد چرمی بوده که از پوست حیوانات اهلی مانند گوسفند و اسب و غیره تهیه می شده است و آن را بر چند لایه کاغذ یا خمیر کاغذ، مانند مقوای امروزی، تهیه کرده و یا روی یک ورقه چوب نازک کشیده و جلدکتاب می کردنه اند.

با سابقه ای که برای گوهرنشانی محفظه ها وجود داشت ، در گوهر نشانی و تزیین جلدهای چرمین نیز ذوق و سلیقه به کار می بردند و کتابهای گوهر نشان ایران باستان، در تاریخ یاد شده است. از آن جمله درباره " افشین" ، سردار مشهور عهد عباسی  ، گفته اند که در خانه اش کتاب هایی آراسته به گوهرها و سنگ های زینتی یافته می شده است.

این جلدها نخست ساده و حتی الوان آن محدود به رنگ قهوه ای و زرد رنگ و سیاه رنگ بود و روی آن هیچ گونه نقش تزیینی نداشته است ، ولی در قرن چهارم هجری قمری ، اندک اندک نقوش ساده ای بر جلدها به کار برده شد که باید آن را نوعی " نقاری" دانست، زیرا بر روی چرم ، با قلم فولادی نقوش ساده و ابتدایی می انداخته اند. بعدها به تدریج ، این نقوش دقیق تر و از رسم های هندسی استفاده شد.

گاهی بخشهای فرو رفته این نقوش را با رنگ سفید و سیاه مشخص می کردند یا فقط روی جلد با نقوش ساده ی سیاه و سفید تزیین می شد. نمونه هایی از هنر جلد سازی دوره ی صفویکه بر آنها نقاشی و تصاویر انسانی است ، در موزه صنایع تزیینی و مجموعه ی کارتیه ی پاریس و مجموعه ساره در برلین و انجمن سلطنتی آسیایی لندن محفوظ است.

به گفته ی " ارنست کوپل" هنر شناس پرآوازه: مکتب قسطنطنیه در هنرهای صحافی ، جلدسازی ، صورتگری، زاده مکتب تبریز عهد صفوی است. تاثیر هنرایرانیان تا آن حد است که جلدسازان ترک و عرب آنچه دارند از ایرانیان دارند.

هنرمندان هند هم با مهاجرت عده ی زیادی از مجلدگران ایرانی به هند، سبکهای ایرانی را در ساخت جلدهای چرمی و روغنی پیروی کرده و از ایرانیان این هنرها را آموختند.

از معروفترین جلد سازان در روزگار بایسنغر میرزا، پسر شاهرخ تیموری در قرن نهم هجری قمری، و سلطان یعقوب، " استاد قوام الدین تبریزی است که گویند منبت کاری روی جلد از آفرینشهای اوست. " عیشی" و " محمود مجلد" نیز از هنرمندان دوره سلطان یعقوب بوده اند . از جلد سازان دوره شاه تهامسب اول صفوی ، " محسن مجلد" است و " قاسم بیک تبریزی" که تا سال 1000 هجری قمری در قید حیات بوده است.

از جلدسازان معروف دیگر در قرن نهم و دهم هجری قمری، " دوست محمد"، " شیخ عبدالله امامی"، " سنگی علی بدخشی" ، " میر سید فغانی هروی" ، " مظفر علی" و " محمد امین" بوده اند و استادان جلد روغنی می توان از " " بهزاد" ، " رضای عباسی" و " یاری مذهب هروی" یاد کرد.

گاهی بخشهای فرو رفته این نقوش را با رنگ سفید و سیاه مشخص می کردند یا فقط روی جلد با نقوش ساده ی سیاه و سفید تزیین می شد. نمونه هایی از هنر جلد سازی دوره ی صفویکه بر آنها نقاشی و تصاویر انسانی است ، در موزه صنایع تزیینی و مجموعه ی کارتیه ی پاریس و مجموعه ساره در برلین و انجمن سلطنتی آسیایی لندن محفوظ است.

از هنرمندان قرن یازدهم به بعد " علی قلی جبه دار" هنرمند عهد شاه عباس صفویو از هنرمندان قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری : " میرزا بابا اصفهانی" و " آقا صادق" و " علی اشرف" و " آقا باقر" و " آقا نجف" و " آقا زمان" معروفند.

از جلد سازان مکتب هرات و شاخه های آن می توان از کسانی چون " خواجه غیاث الدین تبریزی" ، " جعفر بایسنقری" ، " احمد رومی" ، "معروف نقاش"، " پاینده"، "درویش محمد هروی" ، " خواجه علی" ، " خواجه عبد الحی" ، " محمود شاه خیام" و پسرش " محمد خیام" ، " علی یزدی" ، " امیر جلال الدین کاسی"، " موسی مصور" ، " محمد نقاش هروی"، " سلطان علی مشهدی" نام برد.

از هنرمندان دوره متاخر ، " لطفعلی خان صورتگر" و " آقا فتح الله شیرازی " و " میرزا علی درودی" و " عتیی " مشهورند.