خامه مفید است یا مضر؟

چای شیرین، پنیر، کره، مربا، شیر، عسل، تخم مرغ، آب میوه و خامه. این‌ها خوراکی ‌های رایج صبحانه‌ ما هستند و اغلب ما در صبحانه ‌مان یک یا چند قلم از این‌ها را مصرف می‌ کنیم. بحث ما درباره یکی از همین اجزاست: خامه..

خیلی ‌ها خامه را بیشتر از سایر خوراکی‌ های صبحانه دوست دارند و بعضی ‌‌ها هم در سایر وعده‌های غذایی ‌شان از آن استفاده می‌ کنند و برای درست کردن انواع دسر و کیک از آن کمک می‌ گیرند.
گفتگوی زیر با خانم دکتر نسرین امیدوار، رئیس انجمن تغذیه ایران درباره خامه و ارزش غذایی ‌اش است.

خانم دکتر! خامه جزو لبنیات است یا جزو چربی‌هاست؟
خامه از نظر فرآیند تولیدش جزو فرآورده‌های لبنی است و مانند سایر اعضای خانواده‌ اش سفید رنگ است اما به دلیل میزان چربی بالا و از نظر گروه ‌بندی برحسب ریزمغذی ‌ها و موادی که تا حدودی انرژی را از مواد چرب تامین می‌ کنند، در گروه چربی ‌ها دسته‌ بندی می ‌شود. در مورد كره و سرشیر هم همین ‌طور است.

خامه واقعا مغذی است؟
بله. مواد غذایی موجود در خامه، همانند شیر است. در خامه با افزایش درجه جدا سازی، مقدار ویتامین‌ های محلول در آب كاهش یافته ولی ویتامین ‌های محلول در چربی افزایش پیدا می ‌كند. مثلاً غلظت ویتامین A در خامه با 10 درصد چربی، 2 تا 3 برابر بیشتر از شیر كامل است و در خامه با 40 درصد چربی 8 تا 12 برابر بیشتر است. از دست دادن ویتامین C و اسید فولیك نیز در خامه قابل توجه است. در طول استریلیزاسیون نیز از دست دادن قابل توجه ویتامین ب12 اتفاق می ‌افتد.

خامه چه طور تهیه می ‌شود؟
برای تهیه خامه پیش از عمل هموژنیزاسیون، لایه چربی روی شیر خام را که به سرشیر معروف است، برمی ‌دارند. این چربی، خامه نام می ‌گیرد.
در صنعت، برای سرعت بخشیدن به تجمع چربی شیر روی سطح آن، از دستگاه سانتریفیوژ استفاده می‌ کنند.

خامه مفید است یا مضر؟
خامه با توجه به محتوای چربی‌اش، انواع مختلفی دارد:
خامه کم چرب که 12 درصد چربی دارد. خامه زده شده و سفت شده که 30 درصد از آن را چربی تشکیل می‌ دهد. خامه سنگین که 36 درصد چربی دارد. خامه‌های پر‌چرب که در اغلب فروشگاه‌ها به فروش می ‌رسند نیز 40 درصد چربی دارند و در تهیه انواع غذا و دسرها از این نوع استفاده می‌ شود.

خامه چه‌ فرقی با سرشیر دارد؟
سرشیر همان‌ طور که از نامش پیدا است خامه‌ای است که از سطح شیر گرفته می ‌شود. به طور کلی دو نوع خامه وجود دارد. خامه پخته و خامه نپخته. خامه پخته خامه‌ای است که پس از جوشانده شدن شیر را خنک کرده و سپس چربی‌ های تجمع یافته در آن جمع ‌آوری می ‌شوند، این نوع خامه سالم ‌تر است. در خامه نپخته تنها چربی‌ هایی که بعد از چرخ شدن شیر سرد در سطح آن جمع می ‌شود، برمی ‌دارند که مصرف این نوع خامه بسیار خطرناک است چرا که ممکن است این نوع خامه آلوده به انواع باکتری‌ ها از جمله سل، بروسلا، لیستریا و استافیلوکوک باشد و انواع بیماری ‌های اسهالی را به همراه آورد.

چرا برخی خامه‌ ها غلیظ ‌ترند؟
میزان چربی روی قوام خامه اثر دارد. خامه ‌هایی با چربی بیشتر، قوام ظاهری بالاتری دارند. ویژگی ‌های چربی مانند نقطه ذوب بالا تأثیر خاصی ‌روی قوام آن دارد. غلظت خامه در طول انبارمانی افزایش می ‌یابد. علت این امر تجمع تدریجی گویچه‌های چربی و تقویت ساختمان بلورین خامه در ارتباط با به هم پیوستن تدریجی مسیل‌های كازئین و ایجاد ساختار كمپلكس است.

خامه را چه‌ طور نگهداری کنیم؟
خامه حتما باید در یخچال در دمای 4 درجه و به مدت 6 روز نگهداری شود. نگهداری بیشتر آن به سبب لاکتوباسیل‌های فراوانی که دارد سبب ترش شدن آن می‌ شود. در هر گرم شیر 15 میلیون میکروب وجود دارد که بعد از این مدت میکروب‌ ها فعال شده و سبب بیماری ‌زایی می‌ شوند.

خامه‌ های فله‌ ای یا باز هم بهداشتی ‌‌اند؟
اگر در شرایط بهداشتی پخته و سرد شوند، بله! اما اگر از شیر سرد و نجوشیده تهیه شده باشند حتما عامل بیماری خواهند بود. زمانی که می‌ خواهید خامه بخرید، یک اصل کلی را باید همیشه به خاطر بسپارید و آن این که خامه حتما تحت شرایط بهداشتی و نظارت دقیق تهیه شده و شماره پروانه وزارت بهداشت، تاریخ تولید و انقضا داشته باشد. بهتر است خامه‌ هایی خریداری شود که بسته‌ بندی و پاستوریزه شده باشند.

شما خوردنش را توصیه می‌ کنید؟
همان‌طور که گفتم، خامه چون دارای کالری زیادی است، مصرفش برای کسانی که تمایل به کنترل وزن خود دارند، توصیه نمی ‌شود. بهتر است یا محدود شود، یا اینکه به طور کلی مصرف نشود. افرادی که دارای چربی خون بالا هستند، به طور کلی توصیه می‌ شود که این ماده را از رژیم غذایی خود حذف و همانند سایر گروه چربی ‌ها آن را مصرف کنند. افراد معمولی و سالم که دارای وزن طبیعی هم هستند، برای پیشگیری از افزایش وزن بهتر است از گروه چربی ‌ها و خامه کمتر و یا با کنترل بیشتری استفاده کنند.
مصرف خامه برای کودکان که در برنامه غذایی خود نیاز به انرژی بیشتری دارند، مخصوصا کودکان زیر سه سال، خوب است. برای کودکان بزرگ ‌تر و پیش دبستانی هم خوردن خامه مفید است اما چه بهتر که بخش اعظم صبحانه را تشکیل ندهد.

مصرف انواع خامه با طعم‌ های مختلف مثلا خامه خرما، خامه عسل و خامه شکلات چه ‌طور؟
خامه مفید است یا مضر؟
اینها معمولا طعم دهنده‌هایی هستند که به خامه اضافه می‌ شوند. از آنجایی که خود خامه دارای درصدی چربی و دارای کالری بالا است، اضافه کردن این مواد نه تنها سبب افزایش میزان کالری می ‌شود بلکه چون دارای قند هم هستند، وجود این قند در کنار چربی ‌ها مقدار انرژی خامه را دو چندان کرده بالطبع مضرات آن هم برای افراد چاق یا دارای اضافه وزن چند برابر می ‌شود.
بنابراین اگر قرار است از این نوع خامه ‌ها مصرف شود، برای افراد معمولی و سالم بهتر است میزان آن کمتر از خامه خالص باشد.

خامه نسبت به سایر لبنیات مزیتی هم دارد؟
نه، خامه مزیتی بر‌ سایر لبنیات ندارد. بنابراین در افرادی که می ‌خواهند همچنان سلامت خود را حفظ کنند قطعا بهتر است مصرف نشود. چون در ازای همان مواد مغذی، انرژی زیادی را دریافت خواهند کرد.